نقش گازهای گلخانه ای در آینده انسان و کره زمین

شهرام سامانی راد - زمین شناس اقتصادی

تاثیر مخربی که فعالیتهای انسان در یکصد سال اخیر بر کره زمین گذاشته، در طول تاریخ این سیاره بی سابقه بوده است. در قرن بیستم میلادی، تقاضا برای سوخت های فسیلی به منظور تولید انرژی روز به روز بیشتر می شد و تعداد خودروها و نیروگاههای تولید برق به طور صعودی افزایش می یافت. همگام با توسعه صنعتی کشورها، تقاضا برای مصرف سوخت های فسیلی و قیمت آن نیز سیر صعودی داشت. در اواخر قرن بیستم، دانشمندان زنگ خطر را به صدا در آوردند و اعلام کردند که صنعتی شدن کشورها، نه تنها زیان بزرگی به محیط زیست وارد می کند، بلکه ادامه این روند، باعث نابودی کره زمین و موجودات آن خواهد شد. به همین دلیل کشورهای صنعتی، نیروگاههای هسته ای را جایگزین نیروگاههای سوخت فسیلی کردند و تلاش زیادی صورت گرفت که مصرف سوخت خودروها را کاهش دهند.

با آغاز قرن بیست و یکم، دانشمندان دریافتند که تلاش های انجام شده برای حفظ محیط زیست، کافی نبوده و مشکلات جدیدی چون سوراخ شدن لایه اوزون و گرمایش زمین گریبانگیر بشر شده است. بنابراین تصمیم گرفتند که راهکارهای جدیدی ارائه دهند تا میزان گازهای گلخانه ای موجود در اتمسفر زمین کاهش یابد. استفاده از انرژی های نو (تجدید پذیر)، تولید خودروهای هیبریدی و برقی، حفظ و توسعه جنگلهای کره زمین، آموزش همگانی در مورد خطرات گرمایش زمین از جمله راهکارهایی است که می تواند روند تولید دی اکسید کربن و گرمایش زمین را کاهش دهد.

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که هر گاو به ‌طور میانگین، 100 کیلوگرم متان در سال تولید می‌کند که آلایندگی آن معادل 2300 کیلوگرم دی اکسیدکربن است. این مقدار CO2 ، برابر با سوزاندن 1000 لیتر بنزین می باشد. برای مقایسه، میزان تولید گاز گلخانه‌ای تولید شده به وسیله گاو و خودرو، می توان مثالی زد. یک خودرو معمولی در هر صد کیلومتر، 8 لیتر بنزین مصرف می‌کند. این خودرو پس از طی کردن 12500 کیلومتر و مصرف 1000 لیتر بنزین، 2300 کیلوگرم CO2 تولید می‌کند که معادل تولید سالیانه متان به وسیله یک گاو است. با توجه به اینکه حدود 1.5 میلیارد گاو در کره زمین وجود دارد، میزان CO2 تولید شده از گاوها، سالیانه حدود 3.5 میلیارد تن تخمین زده می شود. به این آمار می توان CO2 تولید شده از اسب ها، خوک ها و بزها را هم اضافه کرد.

بر اساس گزارش سازمان ملل، افزایش گله های گاو در کشورهای مختلف می تواند تهدیدی جدی برای آب و هوای جهان باشد. بر اساس این گزارش، گاوها 18 درصد گازهای گلخانه ای جهان (متان و دی اکسید کربن) را تولید می کنند. به اعتقاد Geoffrey Lean ادیتور محیط زیست در روزنامه Independent اثرات تخریبی گاوها بر آب و هوای کره زمین از اتوموبیل ها بیشتر است. برخی دانشمندان معتقدند که اگر تعداد گاوهای کره زمین کاهش یابد، میزان گاز متان در اتمسفر، به میزان زیادی کم خواهد شد. گروه دیگری از محققان در تلاش هستند تغییراتی در خوراک گاوها ایجاد کنند تا گاز متان کمتری آزاد شود.

امروزه خودروسازان بزرگ جهان، به سوی جایگزین کردن خودروهای فعلی با خودروهای برقی پیش می روند. کمپانی های معظمی چون Volvo و BMW در این زمینه پیشتازند. ولوو اعلام کرده است که از سال 2025 تولید خودروهای با سوخت فسیلی را متوقف خواهد کرد. با گذشت زمان، انرژی های نوین و تجدید پذیر کم کم جای سوخت‌های فسیلی را می گیرد. امروزه بیشتر خانه های آلمان، برق مورد نیاز خود را از انرژی خورشیدی تولید شده در سقف خانه تامین می کنند و مازاد آن را به دولت می فروشند. عربستان و امارات متحده عربی در حال ساخت بزرگترین نیروگاه‌های خورشیدی جهان هستند و تا چند سال دیگر تمام برق مصرفی خود را از انرژی خورشیدی تأمین خواهند کرد. تولید برق با استفاده از انرژی ژئوترمال (گرمای درونی زمین) و بیوگاز (گاز حاصل از فضولات انسان و حیوانات)، روند صعودی دارد.

انسان برای جلوگیری از گرمایش بیش از حد و نابودی کره زمین، ناچار است استفاده از سوخت‌های فسیلی را محدود کند. در کشورهای پیشرفته، مصرف سوخت‌های فسیلی روز به روز کمتر می شود، در حالی که مصرف سوخت در کشورهای در حال توسعه در حال افزایش است. بهبود شرایط اقتصادی مردمان کشورهای در حال توسعه، باعث افزایش مصرف گوشت، تولید خودرو و لوازم خانگی شده است. به عبارت دیگر، با توسعه یافتن کشورها، استفاده از سوختهای فسیلی و منابع طبیعی افزایش یافته و روند تخریب محیط زیست بیشتر می شود. می بینیم که سیاستهای اقتصادی دولت برزیل، باعث تخریب میلیونها هکتار از جنگل های آمازون به منظور توسعه زمین های کشاورزی و تولید محصولات دامی شده است. جنگل هایی که به عنوان تصفیه کننده دی اکسید کربن عمل می کنند و به ریه زمین شهرت دارند.

برخی می پندارند که با اتمام ذخایر سوخت فسیلی، مشکل گازهای گلخانه ای و گرمایش زمین حل می شود، در حالی که بر خلاف این نظریه، استفاده از دانش و تکنولوژی مدرن، باعث شده است که ذخایر جدیدی از سوخت‌های فسیلی کشف شود. اخیرا ترکیه در دریای سیاه، 540 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی یافته و مشغول اکتشاف آن است. استرالیا در کرانه های شرقی اقیانوس هند ذخایر بزرگی از گاز یافته است. برزیل در سواحل غربی اقیانوس اطلس نفت استخراج می کند. در ایران هنوز مناطق بسیاری وجود دارد که نفت و گاز آن دست نخورده باقی مانده است. در منطقه قم و کویر مرکزی، ذخایر خوبی از نفت و گاز وجود دارد که هنوز به بهره برداری نرسیده است. در استان‌های غربی و جنوبی کشور، پتانسیل های خوبی از نفت و گاز وجود دارد.

خلاصه کلام آن است که پیش از اتمام ذخایر فسیلی جهان، ذخایر جدیدی کشف و به مرحله بهره برداری خواهد رسید و تولید دی اکسید کربن در کشورهای در حال توسعه، همچنان ادامه می یابد. با گرمتر شدن کره زمین، به تدریج گاز متان محبوس در زیر یخهای قطبی و همچنین متان محلول در آب اقیانوسها، آزاد می شود و با ورود به اتمسفر، روند گرمایش زمین، سرعت بیشتری می یابد. جمعیت جهان تا پایان قرن بیست و یکم به 11 میلیارد نفر خواهد رسید. هنوز مشخص نیست زمینهای کشاورزی موجود، ظرفیت تأمین غذای چنین جمعیتی را خواهد داشت یا خیر. بدیهی است اگر در آینده ای نزدیک تولید گازهای گلخانه ای کاهش نیابد، تا پایان قرن، کره زمین نه تنها قابلیت تأمین مایحتاج انسانها را نخواهد داشت، بلکه حتی ممکن است شرایط لازم برای زیست موجودات را نیز نداشته باشد. بیایید تا آنجا که می توانیم سوخت، انرژی فسیلی و گوشت قرمز کمتری مصرف کنیم تا نسل های بعدی ما بتوانند در این سیاره آبی زنده بمانند.